1. Тіл ширату.
1) Сұхбатты оқыңыз, аударыңыз.
Маржан: - Әлия, бүгін сен үйде боласың ба?
Сәния: - Әзірге білмеймін. Самалмен бірге сұлулық салонына баратын шығармын.
Маржан: - Сұлулық салонында қанша уақыт боласыңдар?
Сәния: - Екі-үш сағаттай болатын шығармыз. Мен шашымды қидыруым керек, ал Самал массажға жазылды.
Маржан: - Ал ертең кешке ше?
Сәния: - Ертең де қолым бос емес. Ертең біз «Сымбат» сән үйіне барамыз. Менің кешкі көйлек сатып алуым керек. Саған менің көмегім керек пе?
Сәния: - Жоқ, рахмет! Маған сенің машинаң керек еді.
Маржан: - Сенбіде алуыңа болады, мен үйде боламын.
Сәния: - Жақсы, келістік.
2) Сөйлемдерді толықтырыңыз.
|
Сұлулық салонына ..... Екі-үш ........ Шашымды ....... Көйлек ..... Маған машина .....
|
барамын қидыруым керек сатып алу керек сағат |
3) Сұрақтарға оң/теріс жауап беріңіз.
|
кім? |
кто? |
|
заңгер |
юрист |
|
репетитор |
репетитор |
|
не? |
что? |
|
жаттығу |
упражнение, тренировка |
|
шаңғы |
лыжи |
|
апта |
неделя |
|
ертегі |
сказка |
|
үй шаруасы |
домашние дела |
|
арқа |
спина |
|
қол |
рука |
|
жоғары кәсіби білім |
высшее-профессиональное образование |
|
келіссөз |
переговоры |
|
домбыра |
домбра |
|
аялдама |
остановка |
|
орысша-қазақша |
русско-казахский |
|
сөздік |
словарь |
|
құжат |
документ |
|
мамандық |
специальность |
|
қазақ тілі |
казахский язык |
|
қазақша |
по-казахски |
|
орыс тілі |
русский язык |
|
орысша |
по-русски |
|
ағылшын тілі |
английский язык |
|
ағылшынша |
по-английски |
|
түрік тілі |
турецкий язык |
|
түрікше |
по-турецки |
|
неміс тілі |
немецкий язык |
|
немісше |
по-немецки |
|
халықаралық |
международный |
|
стандарт |
стандарт |
|
тарту / домбыра тарту |
играть / играть на домбре |
|
сурет салу |
рисовать |
|
машина айдай алу |
уметь водить машину |
|
сөйлеу |
говорить |
|
жүзу |
плавать |
|
тамақ пісіру |
готовить пищу |
|
шаңғы/коньки тебу |
кататься на лыжах/на коньках |
|
көтеру |
поднимать |
|
ойнай алу |
уметь играть |
|
машина жүргізу |
ездить на машине |
|
ренжу |
обижаться |
|
қатысу |
участвовать |
|
аудару |
переводить (с одного языка на другой) |
|
түсіну |
понимать |
|
ойлау |
думать |
|
үйрену |
научиться |
|
үлгеру |
успевать |
|
оқып шығу |
прочитать |
|
ыдыс жуу |
мыть посуду |
|
гүлге су құю |
поливать цветы |
|
уақыт табу |
находить время |
|
тырысу |
стараться |
|
баяулату |
замедлить/ снижать |
|
ашулану |
сердиться/злиться |
|
шаршау |
утомляться/ уставать |
|
шығарып алу |
распечатать |
|
келіссөз жүргізу |
вести переговоры |
|
ән айту |
петь |
|
еркін |
свободно |
|
жетік |
в совершенстве |
|
жақсы |
хорошо |
|
аздап |
немного |
|
ештеңе |
ничего |
|
сияқты |
похожий |
|
мына жер |
тут/здесь |
|
әрі/әрі қарай |
дальше |
|
мүлдем |
совсем |
|
бүгіннен бастап |
с сегодняшнего дня |
|
тек |
только |
|
жалқау |
лентяй/ленивый |
|
қалалық |
городской |
|
мемлекеттік тіл |
государственный язык |
|
түрлі-түсті |
цветной |
|
қызықты |
интересный |
|
ерекше |
особенный |
|
тез |
быстро |
|
ғажап |
чудесный |
№1 Граматикалық конструкция
|
Я могу (умею) / не могу (не умею) қазақша жаз домбыра тарт - а аламын/алмаймын сурет сал
футбол ойна автомобиль айда - й аламын/алмаймын қазақша сөйле
бүгін кел ақша бер - е аламын/алмаймын жақсы жүз |
|
! Основа глагола + суффиксы –а/-е/-й + глагол ал- (к глаголу ал- присоединяются личные окончания) = форма выражения возможности или невозможности совершения действия; ! Для выражения «не могу/не умею» употребляются аффиксы отрицания, которые прибавляются к глаголу ал-: Мен сол қолыммен жаз-а ал-ма-й-мын. - Я не могу писать левой рукой. |
|
Утвердительная форма Мен жүзе аламын - Я могу (умею) плавать. Отрицательная форма Мен сурет сала алмаймын - Я не могу (не умею) рисовать. Вопросительная форма предложения Сен сүт іше аласың ба? - Ты можешь пить молоко? |
1. Вопрос -> Ответ
Модель 1: – Сіз не істей аласыз?
- Машина жүргізе аласыз ба?
- Ән айта аласыз ба?
- Шахмат ойнай аласыз ба?
- Жақсы жүзе аласыз ба?
- Бүгін келе аласыз ба?
2. Модель 2: – Мен бүгін жұмысқа бара алмаймын.
– Ренжімеңіз, мен сізге көмектесе алмаймын.
– Иә, түске дейін бітіре аламын.
– Сүтті өзім әкеле аламын.
– Жоқ, мен қатыса алмаймын.
№2
|
қазақша немісше орысша меніңше сеніңше басқаша |
по-казахски по-немецки по-русски по-моему по-твоему по-другому |
|
Суффиксы -ша/ше используются для образования наречий. На русский язык их можно перевести предлогом по |
|
|
Мен қазақша еркін сөйлеймін. Мен французша аздап түсінемін. Сен ағылшынша түсінесің бе? Меніңше, ол түрікше сөйлей алады. Ал мен басқаша ойлаймын. |
Я свободно говорю по-казахски. Я немного понимаю по-французски. Ты понимаешь по-английски? По-моему, он умеет говорить по-турецки. А я по-другому думаю. |
3. Вопрос -> Ответ
Модель 1: – Ол қандай тілдерді біледі?
– Ол ағылшынша жаза алады, қытайша аздап түсінеді, немісше еркін сөйлейді, түрікше де түсінеді.
Модель 2: – Сіз қазақша білесіз бе?
– Иә, қазақша жетік білемін, еркін аударамын.
ОБРАТИТЕ ВНИМАНИЕ
* Формы на –а ал, -е ал, -й ал- принимают окончания прошедшего и будущего времени глагола:
Кездесе ал-ды-м. – Смог встретиться.
Кездесе ал-ма-дым. – Не смог встретиться.
Кездесе аламын. – Могу встретиться.
Кездесе алмаймын. – Не смогу встретиться.
Кездесе алған жоқпын. – Не смог встретиться
* Формы на –а ал; -е ал; -й ал – принимают личные окончания:
|
жекеше |
көпше |
|
І. Мен жаз-а ал-а-мын ІІ. Сен жаз-а ал-а-сың Сіз жаз-а ал-а-сыз ІІІ. Ол жаз-а ал-а-ды |
Біз жаз-а ал-а-мыз Сендер жаз-а ал-а-сың-дар Сіздер жаз-а ал-а-сыз-дар Олар жаз-а ал-а-ды |
* При произнесении двух глаголов – основного и вспомогательного суффиксы -а/-е как бы не читаются. При этом оба глагола читаются как одно слово. Например, жаз(а) + аласыз = жазаласыз, но пишутся раздельно.
* Форма на –а, ал-, -е, ал-, -й, ал- может быть образована от сложных глаголов: күтіп ал (встретить)
– Сен мені аялдамада күтіп ала аласың ба? – Ты можешь встретить меня на остановке?
Мен сені аялдамада күтіп ала алмаймын. – Я не смогу встретить тебя на остановке.
сатып ал (купить); сатып ала аламын (могу купить)
шығарып сал (проводить); шығарып сала аламын (могу проводить)
оқып шық (прочитать); оқып шыға аламын (могу прочитать)
4. Сұхбаттарды оқыңыздар.
І)
- Ирина, сіз қазақша түсінесіз бе?
- Иә, мен қазір қазақша жақсы түсінемін және еркін сөйлей аламын.
- Ал сіз қазақша жаза аласыз ба?
- Иә, қазір қазақша оқи да аламын, жаза да аламын. Бірақ, бұрын мен қазақша мүлдем түсінбейтін едім. Достарымның арқасында тез үйрендім.
- Ал сіздің құрбыңыз Марина қазақша сөйлей ала ма?
- Әрине, ол қазақша өте жақсы түсінеді, әрі сөйлейді.
- Ендеше, мен бүгіннен бастап сіздермен тек қазақша сөйлесемін.
- Жақсы, келістік.
ІІ)
Маржан: - Мына жер қандай әдемі!
Айдос: - Жолға қарасаңшы...
Маржан: - Мен қарап отырмын.
Айдос: - Маржан, баяулатшы.
Маржан: - Бәрі ойдағыдай, Айдос, ашуланбашы.
Айдос: - Маржан! Сен осы машина айдай аласың ба!
Маржан: - Иә, айдай аламын. Мен он сегіз жасымнан автомобиль айдаймын.
Айдос: - Жарайды, ренжіме. Жай сұрадым ғой.
Маржан: - Мен саған ренжіген жоқпын.
Айдос: - Маржан, сен шаршап тұрған секілдісің. Осы жерге тоқтайық, демалайық. Машинаны әрі қарай мен жүргіземін. Келістік пе?
Маржан: - Жарайды, мен келістім.
ІІІ)
Әжесі: - Келе ғой, күнім! Мен саған ертегі оқып берейін.
Немересі: - Әже, мен өзім оқи аламын ғой, мен енді үлкен болдым.
Әжесі: - Айналайын, өзің тағы не істей аласың?
Немересі: - Мен үй шаруасының бәрін істей аламын, ыдыс жуа аламын, гүлге су құя аламын, дүкенге нан әкелуге де өзім бара аламын.
Әжесі: - Әліби саған көмектесе ме?
Немересі: - Жоқ, ол көмектеспейді. Ол жалқау. Ол ештеңе де істей алмайды. Пианинода да ойнай алмайды, сурет те сала алмайды.
Әжесі: - Ал Әлихан ше? Ол да ештеңе істей алмай ма?
Немересі: - Жоқ, Әлихан ағамның қолынан бәрі де келеді. Ол бәріне уақыт табады, ағылшынша да сөйлей алады.
Әжесі: - Олай болса, сен де Әлихан ағаң сияқты болуға тырыс.
Немересі: - Жарайды, әже.
ІV)
Қанат: - Айгүл, біз қалалық спартакиадаға дайындалуымыз керек. Сен шахмат ойнай аласың ба?
Айгүл: - Иә, мен шахмат ойнай аламын, бірақ өте нашар ойнаймын, ұзақ ойланамын.
Қанат: - Ал сен жүзе аласың ба?
Айгүл: - Иә, өте жақсы жүземін, арқаммен де жүзе аламын.
Қанат: - Жақсы болды, сені де командаға аламыз.
Айгүл: - Жаттығу қашан басталады?
Қанат: - Осы сенбіден жаттығуларды бастаймыз. Сен келе аласың ба?
Айгүл: - Жоқ, мен бұл аптада келе алмаймын. Келесі аптадан бастап барлық жаттығуларға міндетті түрде қатысамын.
Қанат: - Жұмада өзіңмен хабарласамын, нақты уақытын айтамын.
Айгүл: - Жарайды, келістік.
5.Сұрақтарға тиісті жауаптарды табыңыз.
|
- Сен осы машина айдай аласың ба! - ............. - Сен маған ренжіп қалдың ба? - .......................... - Сен шаршап тұрған жоқсың ба? - ......................... - Осы жерде демалайық, келісесің бе? - ............................. |
- Иә, айдай аламын.
- Жарайды, мен келістім.
- Мен саған ренжіген жоқпын.
- Жоқ, мен шаршап тұрған жоқпын.
|
6. Көршіңізден сұраңыз:
Сен (Сіз) .................................. аласың ба?
аласыз ба?
өлең айта
коньки тебе
футбол ойнай
теннис ойнай
баскетбол ойнай
Сен шаңғы тебе аласың ба?
Сіз домбыра тарта аласыз ба?
|
Достарымның арқасында |
Благодаря друзьям |
|
Меніңше, осылай дұрыс |
По-моему, так правильно |
|
Менің ойымша ... |
Я думаю,что ... |
|
Ренжімеңіз/ өкпелемеңіз |
Не обижайтесь |
|
Ашуланбаңыз/ ашуланбашы |
Не сердитесь/ не злись, пожалуйста |
|
Жақсы, жарайды |
Хорошо, ладно |
|
Әрине болады |
Разумеется, можно |
|
Келістік |
Договорились |
|
Мен қарсы емеспін |
Я не против |
|
Мен келісемін |
Я согласен |
|
Әбден дұрыс |
Совершенно верно |
|
Қандай өкінішті! |
Как жаль! |
|
Уайымдамаңыз |
Не переживайте |
|
Мен сол қолыммен жаза алмаймын. |
Я не умею писать левой рукой. |
|
Мен үлгере алмай жатырмын. |
Я не успеваю |
|
Біз олармен хабарласа алмай отырмыз. |
Мы не можем к ним дозвониться. |
|
Сен ертең жұмысқа шыға аласың ба? |
Ты сможешь завтра выйти на работу? |
|
Мен оған көмектесе алмаймын. |
Я не смогу ему помочь. |
|
Сіз орысша-қазақша сөздік әкеле аласыз ба? |
Вы сможете принести русско-казахский словарь? |
9. Оқыңыз.
Таня айтады:
Менің досымның аты – Сәуле. Сәуле менің көршім. Ол он бесте. Ол мектепте оқиды. Ол қазақша, ағылшынша жақсы сөйлей алады. Ол қытайша сөйле алмайды. Ол шахмат ойнай алмайды. Ол теннис ойнай алады. Ол ақылды, мәдениетті қыз.
10. Өзіңіздің әкеңіз (шешеңіз, ағаңыз, ініңіз, досыңыз) туралы айтыңыз.
Үлгі:
Менің әкем
Менің әкемнің аты – Асқар. Ол кісі – жүргізуші. Ол кісі банкте жұмыс істейді. Ол кісі өлең айта алады, коньки тебе алады, домбыра тарта алады, бірақ шаңғы тебе алмайды, шахмат ойнай алмады. Ол кісі жақсы жүзе алады. Менің әкем қазақша, орысша жақсы сөйлей алады, бірақ ағылшынша сөйлей алмайды.
ҮЙ ТАПСЫРМАСЫ:
Сұрақтарға жазбаша жауап беріңіз:
Сіздің туыстарыңыз не істей алады?
Сіз тамақ пісіре аласыз ба?
Сіздің анаңыз коньки тебе ала ма?
Досыңыз өлең айта ала ма?
